สรุปผลการวิจัย "นิตินวัตกรรมเพื่อแก้ไขปัญหามลพิษทางอากาศจากการเผาในพื้นที่เกษตรกรรม"

สรุปผลการวิจัย "นิตินวัตกรรมเพื่อแก้ไขปัญหามลพิษทางอากาศจากการเผาในพื้นที่เกษตรกรรม"

1. ที่มาและความสำคัญของปัญหา

กฎหมายที่มีบทบาทสำคัญในการควบคุมการเผาในภาคเกษตรกรรม ได้แก่ พระราชบัญญัติการสาธารณสุข พ.ศ. 2535 และพระราชบัญญัติป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย พ.ศ. 2550 กฎหมายทั้งสองฉบับใช้มาตรการสั่งการและควบคุม (command and control regulation) เพื่อบังคับโดยตรงต่อประชาชนให้กระทำหรือละเว้นการกระทำ โดยสร้างบรรทัดฐานทางกฎหมาย (legal norm) เพื่อควบคุมพฤติกรรมว่า สิ่งใดทำได้ สิ่งใดผิดกฎหมายและโทษทางอาญาจะนำมาใช้หากมีการฝ่าฝืน ซึ่งถือว่าเป็นการควบคุมโดยตรง (direct regulation)

อย่างไรก็ตาม การใช้มาตรการสั่งการและควบคุมไม่เหมาะกับการควบคุมการเผาในที่โล่ง โดยเฉพาะอย่างยิ่งการเผาในภาคเกษตรกรรม เมื่อเจ้าพนักงานท้องถิ่นไม่ทราบถึงการเผา แม้จะมีควันปกคลุมในเขตท้องที่ แต่ไม่ทราบว่าควันดังกล่าวมีที่มาจากแหล่งใด ทำให้เจ้าพนักงานท้องถิ่นไม่สามารถออกคำสั่งระงับการเผาได้ หรือในกรณีการเผาเกิดขึ้นในพื้นที่ห่างไกล กว่าที่เจ้าพนักงานท้องถิ่นจะมีคำสั่งให้หยุดเผา การเผาก็เสร็จสิ้นแล้ว และไม่รู้ตัวผู้เผาทำให้ไม่สามารถบังคับใช้กฎหมายได้ อีกทั้ง การใช้มาตรการห้ามเผาเด็ดขาด สร้างการไม่ยอมรับจากเกษตรกรที่มองว่า การเผาเป็นส่วนหนึ่งของการทำการเกษตร และ เป็นวัฒนธรรมและวิถีชีวิตดั้งเดิมของเกษตรกร ซึ่งได้ปฏิบัติสืบทอดกันมาเป็นระยะเวลายาวนาน อีกทั้ง เมื่อล่วงเลยกำหนดเวลาห้ามเผาจะมีเชื้อเพลิงจำนวนมากที่รอการเผา และเกิดการเผาพร้อมกันก่อให้เกิดมลพิษทางอากาศส่งผลกระทบต่อสุขภาพอนามัยของประชาชน

เหตุผลที่เกษตรกรเผาวัสดุเหลือใช้ทางการเกษตรเนื่องจากฟางหรือตอซังข้าวทำให้การไถ่เพื่อเตรียมดินในการทำนาครั้งต่อไปทำได้ยาก เกษตรกรจึงเลือกการเผาซึ่งเป็นวิธีการกำจัดที่ง่ายที่สุดและมีต้นทุนต่ำสุด ในขณะที่การปล่อยให้ฟางย่อยสลายเองตามธรรมชาติต้องอาศัยสภาพอากาศที่เอื้ออำนวยและใช้ระยะเวลานาน รวมถึงต้องใช้จุลินทรีย์ย่อยสลายเข้ามาช่วยซึ่งทำให้เกษตรกรมีค่าใช้จ่ายที่เพิ่มขึ้น อีกทั้ง การอัดฟางก้อนเพื่อจำหน่ายก็ไม่สร้างแจงจูงใจมากพอ โดยต้นทุนฟาง 1 ก้อนจะอยู่ที่ 15 บาท ซึ่ง 13 บาทเป็นค่าจ้างรถไถ่ และอีก 2 บาทเป็นค่าจ้างเก็บฟางหรือการทอย ในขณะที่ราคารับซื้อตามท้องตลาดอยู่ที่ 17 บาทต่อก้อน เท่ากับว่า เกษตรกรจะได้กำไรขั้นต้น (margin) 2 บาท หรือร้อยละ 13.3 โดยที่ยังไม่ได้หักค่าแรงงานของตนเอง

จากการสำรวจพบว่า เกษตรกรยินดีที่จะอัดฟางก้อน (willingness to accept) หากได้กำไรขั้นต้นที่ 5 บาทขึ้นไป หรือร้อยละ 33.3 โครงการนี้ได้ทดลองนำเครื่องมือทางเศรษฐศาสตร์ผสมผสานกับเครื่องมือทางกฎหมาย โดยการทำข้อตกลงกับเกษตรกรที่เข้าร่วมโครงการ และให้เงินอุดหนุนก้อนละ 3 บาทเพื่อสร้างแรงจูงใจให้อัดฟางก้อน โดยจำกัดโควตารายละไม่เกิน 500 ก้อน