สำหรับคนที่มีโอกาสได้ชมภาพยนตร์อนิเมชั่นที่สร้างจากการ์ตูนแนวสืบสวนที่ใครหลายคนเคยได้ยินชื่ออย่าง “ยอดนักสืบจิ๋วโคนัน หรือ Detective Conan” จากผลงานการเขียนของอาโอยามะ โกโช โดยภาพยนตร์เรื่องยาวที่ออกฉายในปี 2568 นี้คือ “โคนันเดอะมูฟวี่ 28 ปริศนาภาพติดตามรณะ” สำหรับสายวิทยาศาสตร์คงสนใจเรื่องหอดูดาวโนเบยามะที่จังหวัดนากาโนะ และสำหรับสายกฎหมาย โคนันเดอะมูฟวี่ 28 ก็มีประเด็นที่น่าสนใจอยู่ไม่น้อย นั่นคือเรื่องของ “การต่อรองคำรับสารภาพ” (Plea Bargaining) ซึ่งเป็นระบบที่มีการใช้ในหลายประเทศ เช่น สหรัฐอเมริกา อังกฤษ เป็นต้น ส่วนในญี่ปุ่นนั้น ระบบนี้เริ่มมีผลบังคับใช้ในกระบวนการยุติธรรมทางอาญาในปี ค.ศ. 2018 หรือ พ.ศ. 2561 หรือไม่นานมานี้นี่เอง เราเลยอยากชวนมาทำความรู้จักกับหลักการของการต่อรองคำรับสารภาพในภาพรวมและระบบการต่อรองคำรับสารภาพของญี่ปุ่นกันพอสังเขป

การต่อรองคำรับสารภาพ (Plea Bargaining) คืออะไร

Plea Bargaining หรือการต่อรองคำรับสารภาพหรือการต่อรองคำให้การ เป็นกระบวนการดำเนินคดีอาญาอย่างหนึ่งที่กันในหลายประเทศ เช่น สหรัฐอเมริกา อังกฤษ รวมถึงญี่ปุ่น โดยเจ้าพนักงานที่มีหน้าที่และอำนาจในการฟ้องคดีอาญาของรัฐซึ่งส่วนมากแล้วได้แก่ พนักงานอัยการ (โดยอาจมีผู้เสียหายเข้ามาร่วมด้วยหรือไม่ก็ได้) ได้ทำข้อตกลงเกี่ยวกับรูปคดีกับผู้ต้องหา โดยให้ผู้ต้องหาตกลงรับสารภาพเพื่อแลกกับการรับโทษในอัตราที่ต่ำลง ขอให้ศาลลงโทษในฐานความผิดทื่มีอัตราโทษต่ำกว่า หรือตกลงว่าจะทำการกันผู้ต้องหารายนั้นเอาไว้เป็นพยานเพื่อแลกกับข้อมูลที่เป็นประโยชน์ในทางคดี (1)

การทำข้อตกลงต่อรองคำรับสารภาพหรือต่อรองคำให้การนี้ โดยหลักการแล้ว จะไม่ผูกพันผู้พิพากษา หมายความว่าผู้พิพากษาอาจทำการตรวจสอบข้อตกลงต่อรองคำรับสารภาพที่ทำขึ้นระหว่างพนักงานอัยการและผู้ต้องหาหรือจำเลยได้ เพื่อเป็นหลักประกันให้เกิดความมั่นใจได้ว่าการตัดสินใจทำข้อตกลงดังกล่าวของผู้ต้องหาหรือจำเลยเกิดขึ้นโดยความสมัครใจ ไม่ถูกข่มขู่บังคับ หรือทำในสภาวะที่ไม่สามารถตัดสินใจด้วยตนเองได้ เป็นต้น ต้องตรวจสอบให้แน่ใจด้วยว่าคำรับสารภาพของผู้ต้องหาหรือจำเลยเป็นคำรับสารภาพที่รับฟังได้และมีหลักฐานพอที่จะทำให้เชื่อได้ว่าผู้ต้องหาหรือจำเลยได้กระทำผิดจริง และที่สำคัญ ทนายความของจำเลยจะต้องรับรู้ถึงการทำข้อตกลงต่อรองคำรับสารภาพด้วย (2)

ทำไมต้องมีการต่อรองคำรับสารภาพ

การต่อรองคำรับสารภาพหรือการต่อรองคำให้การมักเกิดขึ้นในกรณีที่คดีนั้นมีข้อจำกัดด้านพยานหลักฐาน เช่น เป็นคดีที่ขาดพยานหลักฐานบางส่วนหรือพยานหลักฐานไม่ครบถ้วน เจ้าหน้าที่ของรัฐจึงมีการต่อรองหรือจูงใจให้จำเลยสารภาพหรือให้การที่เป็นประโยชน์เพื่อแลกกับการรับโทษที่เบาลงหรือฟ้องบางข้อกล่าวหาเท่านั้น ทั้งนี้ เพื่อให้เจ้าหน้าที่ของรัฐได้มาซึ่งข้อมูลที่เป็นประโยชน์ในทางคดี เช่น ทำให้ได้พยานหลักฐานที่ทำให้สามารถมัดตัวผู้กระทำความผิดรายที่ใหญ่กว่าหรือผู้ร่วมกระทำความผิดคนอื่น ๆ ในคดีดังกล่าวต่อไป (3)

อีกเหตุผลหนึ่งคือ ในประเทศที่มีการพิจารณาคดีโดยคณะลูกขุน เช่น สหรัฐ อังกฤษ หรือญี่ปุ่น ลูกขุนจะเป็นผู้ตัดสินว่าจำเลยกระทำผิดหรือไม่ได้กระทำความผิดจากข้อเท็จจริงและพยานหลักฐานที่มีการนำเสนอในชั้นศาล ถ้าพยานหลักฐานที่จะเอาผิดกับจำเลยน้อยหรือมีไม่เพียงพอ หรือพยานบุคคลให้การในชั้นศาลไม่ตรงกับในสำนวนคดีหรือมีเหตุอื่นที่ทำให้ความน่าเชื่อถือของพยานที่มาให้การในชั้นศาลลดลง และไม่สามารถทำให้ลูกขุนเชื่อได้ว่าจำเลยได้กระทำความผิดจริง ก็อาจทำให้ลูกขุนตัดสินใจไม่ลงโทษจำเลยก็ได้ ส่วนในฝั่งผู้ต้องหาเองก็สามารถตัดสินใจโดยปราศจากการบังคับได้ว่าจะรับสารภาพหรือไม่ ซึ่งการตกลงที่จะรับสารภาพและให้ข้อมูลแก่เจ้าหน้าที่ของรัฐก็อาจมีความแน่นอนกว่าการปฏิเสธในชั้นสอบสวนและไปรอฟังผลการตัดสินคดีในศาลที่ไม่อาจคาดเดาได้ว่าจะออกมาในทิศทางใด ด้วยเหตุนี้ การต่อรองคำรับสารภาพจึงอาจทำให้ผลคดีมีความแน่นอนมากขึ้น แต่ทั้งนี้ การต่อรองคำรับสารภาพต้องกระทำอย่างมีเหตุผลและไม่ทำให้รัฐเสียประโยชน์ด้วย (3)

นอกจากนี้ การนำระบบการต่อรองคำรับสารภาพยังอาจช่วยลดปัญหาคดีอาญาล้นศาลหรือคดีอาญาเฟ้อและการลดค่าใช้จ่ายที่ต้องใช้ในการดำเนินคดีอาญาได้ เพราะการต่อรองคำรับสารภาพทำให้คดีที่ผู้ต้องหาและอัยการได้ทำการตกลงกัน โดยความเห็นชอบของผู้พิพากษาเสร็จสิ้นในระยะเวลาที่สั้น ทำให้การพิจารณาคดีอาญาเป็นไปอย่างรวดเร็ว ทำให้คดีค้างในศาลลดลง รวมถึงลดค่าใช้จ่ายที่จะต้องใช้ในการทำคดีอาญาลงได้ด้วย (4)

การต่อรองคำรับสารภาพในประเทศญี่ปุ่น

ในประเทศญี่ปุ่น มีการเสนอแนวคิดให้นำระบบการต่อรองคำรับสารภาพหรือคำให้การ (Criminal Proceeding Bargaining System หรือ Bargaining System) มาใช้ในกระบวนการยุติธรรมทางอาญาเป็นครั้งแรกในปี ค.ศ 2016 โดยมีบทบัญญัติอยู่ในประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญาฉบับแก้ไขที่มีบทบัญญัติเกี่ยวกับการต่อรองคำรับสารภาพของญี่ปุ่นที่ออกมาในช่วงเดือนมิถุนายน ค.ศ. 2018 โดยการนำระบบต่อรองคำรับสารภาพเป็นส่วนหนึ่งของการปฏิรูปกระบวนการยุติธรรมทางอาญาของญี่ปุ่น เพื่อพัฒนาปรับปรุงกระบวนการแสวงหาพยานหลักฐานและกระบวนพิจารณาคดีอาญา (5)

ระบบต่อรองคำรับสารภาพของญี่ปุ่นนั้น อัยการจะเป็นผู้ทำข้อตกลงกับผู้ต้องหาหรือจำเลย เพื่อให้จำเลยยอมรับสารภาพหรือให้ข้อมูลที่เป็นประโยชน์ในการสืบสวนสอบสวนคดีอาญา หรือนำไปสู่การดำเนินคดีที่มีบุคคลที่สามไม่ว่าเป็นบุคคลธรรมดาหรือนิติบุคคลเข้ามาเกี่ยวข้อง เช่น ให้ข้อมูลที่นำไปสู่การจับกุมผู้กระทำความผิดคนอื่น ๆ ในคดีเดียวกัน เป็นต้น โดยแลกเปลี่ยนกับการถอนฟ้องบางคดี หรือสั่งฟ้องในข้อหาที่มีอัตราโทษต่ำกว่าข้อหาเดิม หรือกันตัวไว้เป็นพยานเพื่อนำไปสู่การจับกุมผู้กระทำความผิดที่เป็นตัวการใหญ่ในคดี เป็นต้น (6)

ในขณะที่ระบบการต่อรองคำรับสารภาพของสหรัฐมีการนำมาใช้กับคดีอาญาเกือบทุกประเภทรวมถึงคดีอาญาที่เกี่ยวข้องกับความผิดต่อชีวิตและร่างกายด้วย ระบบการต่อรองคำรับสารภาพของญี่ปุ่นนำมาใช้กับคดีประเภทที่กฎหมายกำหนดเอาไว้เท่านั้น คือ คดีอาญาที่เกี่ยวข้องกับอาวุธและยาเสพติด กับคดีอาญาที่เกี่ยวกับเศรษฐกิจและการเงิน (6)

คดีแรกที่มีการนำเอาระบบต่อรองคำรับสารภาพมาใช้ในประเทศญี่ปุ่น คือ คดีที่บริษัทสัญชาติญี่ปุ่นแห่งหนึ่งที่ทำงานโครงการก่อสร้างโรงไฟฟ้าพลังงานความร้อนในประเทศไทยได้รับเบาะแสว่า บริษัทที่รับจัดหาและขนส่งวัสดุอุปกรณ์ก่อสร้างสัญชาติจีนของโครงการละเมิดกฎหมายป้องกันการแข่งขันที่ไม่เป็นธรรมโดยการจ่ายสินบนให้กับเจ้าหน้าที่ทางการของประเทศไทยที่เรียกรับสินบนจากโดยอ้างว่าเป็นค่าธรรมเนียมการใช้ท่าเรือคิดมูลค่าเป็นเงินไทยจำนวนยี่สิบล้านบาท เมื่อตรวจสอบข้อเท็จจริงภายในแล้ว บริษัทจึงได้แจ้งเรื่องดังกล่าวแก่สำนักงานอัยการญี่ปุ่นด้วยความสมัครใจ และได้ทำข้อตกลงการต่อรองการรับสารภาพกับทางอัยการ โดยอัยการจะไม่เอาผิดกับบริษัทเรื่องการละเมิดกฎหมายป้องกันการแข่งขันไม่เป็นธรรม เพื่อแลกกับการที่บริษัทจะให้ความสะดวกและความช่วยเหลือเจ้าหน้าที่รัฐในการสืบสวนสอบสวนคดีติดสินบนเจ้าพนักงานดังกล่าว เหตุที่ต้องทำข้อตกลงต่อรองคำรับสารภาพ เนื่องจากตามหลักการละเมิดกฎหมายป้องกันการแข่งขันไม่เป็นธรรมของญี่ปุ่น นิติบุคคลต้องรับผิดในกรณีที่พนักงานบริษัทละเมิดกฎหมายแข่งขันทางการค้าด้วย จากการสืบสวนของอัยการที่ได้รับความร่วมมือจากบริษัทมิตซูบิชิฯ ทำให้ผู้กระทำความผิดระดับผู้บริหารและพนักงานที่เกี่ยวข้องจากกรณีติดสินบนเจ้าพนักงานได้หลายราย (6) (7)

บทความโดย อ. ปิยอร เปลี่ยนผดุง
ฝ่ายนวัตกรรมการเรียนรู้และสื่อสารองค์กร คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา

แหล่งข้อมูลสำหรับค้นคว้า

1. กนกศักดิ์ พ่วงลาภ, (2566). การทำความตกลงทางอาญาเกี่ยวกับรูปคดีในประเทศไทย (AGREEMENT ON CRIMINAL CASES IN THAILAND). https://go.up.ac.th/V036FT
2. ฐิดารัตน์ นรินทรางกูร ณ อยุธยา และณธวัช วรรณโกวิท, (2558). บทบาทของผู้พิพากษากับการต่อรอง คำ รับสารภาพในคดีอาญา : ประสบการณ์ ของประเทศสหรัฐอเมริกา กฎหมายและหลักปฏิบัติ. ดุลพาห, เล่มที่ 2 ปีที่ 57, (พฤษภา-สิงหาคม 2553). https://dunlaphaha.coj.go.th/upload/2553/2/2553_2_a3.pdf
3. กนกศักดิ์ พ่วงลาภ, (2559). การต่อรองคำรับสารภาพไม่ใช่สิ่งแปลกปลอมของกระบวนการยุติธรรมทางอาญา. มติชนออนไลน์. https://www.matichon.co.th/columnists/news_408632
4. สถาบันเพื่อการยุติธรรมแห่งประเทศไทย (Thailand Institute of Justice – TIJ) , (2558). สรุปการสัมมนาทางวิชาการ หัวข้อ “คดีล้นศาล นักโทษล้นคุก ปัญหาจุกอกกระบวนการยุติธรรมไทย” (Diversion of Cases and Offenders) โดย สถาบันเพื่อการยุติธรรมแห่งประเทศไทย (Thailand Institute of Justice – TIJ). https://www.tijthailand.org/uploads/publication/file/20190513/th-dgkmstuxy014.pdf
5. Hiroshi Kawatsu, (2021). Plea Bargaining in Japan. file:///C:/Users/piyaorn.pl/Downloads/PLEA+BARGAINING+IN+JAPAN.pdf
6. Baker & McKenzie (Gaikokuho Joint Enterprise), (2018). Introduction of a Bargaining System to Japanese Criminal Procedure. https://www.bakermckenzie.co.jp/wp/wp-content/uploads/ClientAlert_180921_Japanese_Plea_Barganing_System_E.pdf
7. ลดา ตรีศักดิ์ศรีสกุล, (2561). ทำความรู้จัก'การต่อรองการรับสารภาพ'จุดเริ่มต้นคดีบ.ญี่ปุ่นจ่ายสินบน 20 ล. – เหตุเกิดที่ขนอม. สำนักข่าวอิศรา (19 กรกฎาคม 2561). https://www.isranews.org/content-page/item/67911-report02-67911.html

คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา
School of Law
University of Phayao
Address:
อาคารเรียนรวมหลังเก่า (PKY) 19 หมู่ 2 ต.แม่กา อ.เมือง จ.พะเยา 56000
โทรศัพท์ 0832566446,054-466-666
ต่อ 1614 งานธุรการ,งานแผนงาน,งานพัสดุ
ต่อ 1618 งานการเงินและบัญชี
ต่อ 1137 งานเทคโนโลยีสารสนเทศ
ต่อ 1851 งานกิจการนิสิต,งานบุคลากร
ต่อ 1852 งานวิชาการ
ต่อ 1619 คลินิกกฎหมาย,งานวิจัยและบริการวิชาการ
เว็บไซต์: https://law.up.ac.th/
YouTube: https://www.youtube.com/@LawUP
Tiktok : https://www.tiktok.com/@lawup2023
อีเมล์ law.up@up.ac.th