รักเรานั้นเท่าเทียม: (บาง) มุมมองความรักในคำพิพากษา
ในช่วงใกล้วันวาเลนไทน์ เรามักจะได้เห็นนิยามของ “ความรัก” จากคำพิพากษาศาลฎีกาที่ 6083/2546 กันอยู่บ่อย ๆ คือ "ความรักเป็นสิ่งที่เกิดจากใจไม่อาจบังคับกันได้ ความรักที่แท้จริงคือความปรารถนาดีต่อคนที่ตนรักความยินดีที่คนที่ตนรักมีความสุข การให้อภัยเมื่อคนที่ตนรักทำผิดและการเสียสละความสุขของตนเพื่อความสุขของคนที่ตนรัก จำเลยปรารถนาจะยึดครองผู้ตายเพื่อความสุขของจำเลยเอง เมื่อไม่สมหวังจำเลยก็ฆ่าผู้ตาย เป็นความผิดและการกระทำที่เห็นแก่ตัว เห็นแก่ได้ของจำเลยโดยฝ่ายเดียวมิได้คำนึงถึงจิตใจและความรู้สึกของผู้ตายหาใช่ความรักไม่ ทั้งเป็นความเห็นผิดที่เป็นอันตรายต่อสังคมอย่างยิ่ง” คำพิพากษาฎีกานี้เป็นคำพิพากษาจากคดีที่เคยเป็นคดีสะเทือนขวัญคดีหนึ่งของไทยที่จำเลยฆ่าและอำพรางศพของผู้ตายโดยให้เหตุผลว่า จำเลยถูกผู้ตายข่มเหงจิตใจอย่างร้ายแรงด้วยเหตุอันไม่เป็นธรรม เพราะผู้ตายขอเลิกกับจำเลยและไปคบหากับคนใหม่ จึงบันดาลโทสะ
วาเลนไทน์ปีนี้ และในโอกาสที่กฎหมายสมรสเท่าเทียมมีผลใช้บังคับแล้วในประเทศไทย เราจึงขอนำเสนอนิยามและมุมมองความรักและการสมรสของศาลประเทศอื่น ๆ มาให้ลองอ่านกัน แม้ว่าศาลรัฐธรรมนูญของไทยจะมีคำวินิจฉัยที่เกี่ยวข้องกับการสมรสของบุคคลเพศเดียวกัน แต่เราขอเปลี่ยนบรรยากาศพาไปอ่านคำพิพากษาของศาลประเทศอื่นกันบ้างดีกว่า โดยคำพิพากษาของศาลที่หยิบยกมาให้อ่านนี้ เป็นคำวินิจฉัยที่เกี่ยวข้องกับการรับรองสิทธิในการสมรสของบุคคลเพศเดียวกันของศาลสูงสหรัฐและศาลสูงอินเดียที่มีนิยามเกี่ยวกับความรักและการสมรสอยู่ด้วย
ศาลสูงสหรัฐ: “Marriage embodies a love that may endure even past death”
“ไม่มีการผูกสัมพันธ์อันใดที่ลึกซึ้งไปกว่าการสมรส ด้วยเหตุที่ว่าการสมรสนั้นประกอบด้วยอุดมคติอันสูงสุดของความรัก ความซื่อสัตย์ การอุทิศตน การเสียสละ และความเป็นครอบครัว ในการผูกสัมพันธ์ด้วยการสมรสนั้น บุคคลสองคนย่อมกลายเป็นสิ่งที่ยิ่งใหญ่กว่าที่เคยเป็นมา ดังที่ผู้ร้องได้แสดงไว้ในกรณีที่ยกมากล่าวอ้าง การสมรสประกอบด้วยความรักที่ยืนยงอยู่พ้นความตาย อาจมีผู้เข้าใจผิดว่าชายหญิงเหล่านี้ไม่เคารพแนวคิดของการสมรส คำร้องของพวกเขากล่าวว่า พวกเขาเคารพแนวคิดของการสมรส เคารพอย่างลึกซึ้งจนปรารถนาที่จะได้เติมเต็มด้วยการสมรส ความหวังของพวกเขาคือการไม่ถูกลงทัณฑ์ให้ต้องอยู่อย่างโดดเดี่ยวไปตลอดชีวิต ถูกตัดขาดออกจากสถาบันที่เก่าเก่าที่สุดสถาบันหนึ่งในอารยธรรม พวกเขาร้องขอศักดิ์ศรีที่เท่าเทียมในสายตาของกฎหมาย รัฐธรรมนูญมอบสิทธินั้นแก่พวกเขา”
Justice Anthony Kennedy
ที่มา
คำพิพากษาศาลสูงสหรัฐในคดี Obergefell v. Hodges (2015) วินิจฉัยว่า ‘สิทธิส่วนบุคคลในการตัดสินใจที่เกี่ยวข้องกับการสมรส’ (the right to personal choice regarding marriage) เป็นสิทธิขั้นพื้นฐาน โดยเป็นสิทธิที่อยู่ภายใต้บทบัญญัติว่าด้วยกระบวนการที่ถูกต้องตามกฎหมาย (Due Process Clause) ในรัฐธรรมนูญสหรัฐฉบับแก้ไขครั้งที่ 5 และ 14 รวมถึงบทบัญญัติว่าด้วยการได้รับความคุ้มครองโดยกฎหมายอย่างเท่าเทียม (Equal Protection Clause) ในรัฐธรรมนูญสหรัฐฉบับแก้ไขครั้งที่ 14 ซึ่งครอบคลุมถึงการสมรสของบุคคลเพศเดียวกันด้วย
คำพิพากษานี้กำหนดให้ทุกรัฐต้องออกทะเบียนสมรสแก่คู่สมรสเพศเดียวกัน และรับรองการสมรสเพศเดีวกันที่กระทำขึ้นในเขตอำนาจศาลอื่น จึงทำให้การสมรสเพศเดียวกันชอบด้วยกฎหมายทั่วสหรัฐและทุกดินแดน จากเดิมที่คู่เพศเดียวกันจะสามารถจดทะเบียนสมรสได้เฉพาะในบางรัฐเท่านั้น ทั้งนี้ คำพิพากษาศาลสูงสหรัฐในคดี Obergefell v. Hodges (2015) ที่รับรองสิทธิในการสมรสของบุคคลเพศเดียวกันเป็นคำพิพากษาเสียงส่วนใหญ่ คือ 5:4
ศาลสูงสาธารณรัฐอินเดีย: “Our ability to feel love and connection with one another makes us feel human.”
“ความสามารถในการรู้สึกถึงความรักและสายสัมพันธ์กับบุคคลอีกคนหนึ่งทำให้เรารู้สึกถึงความเป็นมนุษย์ เรามีความต้องการที่จะได้รับการมองเห็นจากผู้อื่นและมองเห็นผู้อื่นมาแต่กำเนิด ความต้องการที่จะแบ่งปันความรู้สึกที่ทำให้เราเป็นเรา ความสัมพันธ์เหล่านี้อาจมีอยู่ในหลายรูปแบบ ทั้งครอบครัวโดยสายเลือด ความสัมพันธ์แบบโรแมนติก และอื่น ๆ
การเลือกคู่ชีวิตเป็นส่วนสำคัญหนึ่งในเส้นทางเดินชีวิต บางคนอาจมองว่าเป็นการตัดสินใจที่สำคัญที่สุดของชีวิต สิทธินี้เป็นรากฐานของสิทธิในการมีชีวิตและเสรีภาพภายใต้มาตรา 21 [ของรัฐธรรมนูญ] สิทธิในการสมรสหมายความรวมถึงสิทธิในการเลือกคู่ และสิทธิในการได้รับการรับรองการสมรส การไม่รับรองการก่อความสัมพันธ์ดังกล่าวจะทำให้เกิดการเลือกปฏิบัติต่อคู่รักที่มีความหลากหลายทางเพศ”
Chief Justice DY Chandrachud
ที่มา
Parag Mehta และ Vaibhav Jain เป็นคู่รักชาวอินเดียที่อาศัยอยู่ในสหรัฐอเมริกาและจดทะเบียนสมรสกันแล้วตามกฎหมายของรัฐนิวยอร์ก เมธาและเชนได้ยื่นขอจดทะเบียนสมรสที่สถานทูตอินเดียเพื่อให้เป็นคู่สมรสกันตามกฎหมายของประเทศอินเดียด้วย แต่ถูกปฏิเสธ ในปี 2020 ทั้งสองจึงได้ยื่นขอให้มีคำสั่งศาลให้แก้ไขกฏหมายว่าด้วยการสมรส เนื่องจากการไม่รับรองการจดทะเบียนสมรสของคู่เพศเดียวกันนั้นขัดรัฐธรรมนูญ
ศาลสูงสุดของอินเดียได้มีคำวินิจฉัยในปี 2023 โดยมติเสียงข้างมาก 3:2 ว่าศาลสูงสุดไม่อาจรับวินิจฉัยเรื่องการสมรสเพศเดียวกันได้ เนื่องจากศาลไม่อาจเป็นผู้ออกกฎหมายได้เอง แต่เป็นหน้าที่ของสภานิติบัญญัติ จึงยกคำร้องที่ผู้ร้องขอให้มีคำสั่งศาลบังคับให้รัฐบาลนำเรื่องสมรสเพศเดียวกันเข้าสู่การพิจารณาของสภา อย่างไรก็ตาม ในคำวินิจฉัยส่วนตนผู้พิพากษาเสียงข้างน้อยได้รับรองการมีสิทธิในการสร้างครอบครัวของบุคคลที่มีความหลากหลายทางเพศเอาไว้
จากคำพิพากษาศาลสูงสหรัฐและอินเดีย แม้ว่าผลของเสียงในการพิจารณาวินิจฉัยอาจไม่เป็นเอกฉันท์และในบางคำพิพากษาก็มิได้รับพิจารณาสิทธิในการสมรสของบุคคลที่มีความหลากหลายทางเพศโดยตรง แต่มุมมองเกี่ยวกับการใช้ชีวิตร่วมกันและการยอมรับตัวตนและสิทธิของบุคคลที่มีความหลากหลายทางเพศก็เริ่มมีความเปลี่ยนแปลงไปในทิศทางที่มุ่งไปสู่ความเท่าเทียมกันมากขึ้น รวมถึงเริ่มมีความเคลื่อนไหวในการเรียกร้องให้มีการทบทวนกฎหมายเพื่อรับรองสิทธิและลดการเลือกปฏิบัติด้วยเหตุแห่งเพศมากขึ้น
บทความโดย
ปิยอร เปลี่ยนผดุง
ฝ่ายนวัตกรรมการเรียนรู้และสื่อสารองค์กร คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา
แหล่งข้อมูล
1. คำพิพากษาฎีกาที่ 6083/2546
2. Obergefell v. Hodges (2015) https://web.archive.org/web/20191002050103/https://www.supremecourt.gov/opinions/14pdf/14-556_3204.pdf
3. Highlights From the Supreme Court Decision on Same-Sex Marriage https://www.nytimes.com/interactive/2015/us/2014-term-supreme-court-decision-same-sex-marriage.html
4. SDG Insights | กลไกกฎหมายไปสู่สมรสเท่าเทียม: ถอดบทเรียนจากคำวินิจฉัยรัฐธรรมนูญต่างประเทศ https://www.sdgmove.com/2022/01/08/sdg-insights-constitutional-court-ruling-legal-mechanisms-to-recognize-marriage-equality/
5. ศาลสูงอินเดียไม่รับรองการสมรสเพศเดียวกัน https://www.voathai.com/a/india-top-court-denies-same-sex-marriage/7316568.html
6. India’s Supreme Court rules against same-sex marriage equality, yet affirms LGBTQ relationships https://glaad.org/indias-supreme-court-rules-against-same-sex-marriage-equality-yet-affirms-lgbtq-relationships/
7. Top quotes from Supreme Court verdict on same-sex marriages https://www.ndtv.com/india-news/same-sex-marriage-in-india-verdict-gay-marriages-supreme-courts-big-verdict-on-marriage-equality-soon-top-quotes-4487922