สิทธิในการปฏิเสธการรับบริการสาธารณสุขเพื่อยืดการตายในระยะท้ายหรือยุติความทรมานจากการเจ็บป่วย ตามมาตรา 12 ของพระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550

สรุปสาระสำคัญ (2-Minute Read)

• ผู้ป่วยที่อยู่ในวาระสุดท้ายของชีวิตหรือต้องทุกข์ทรมานกับอาการป่วยของตนเองที่ไม่ประสงค์จะรับบริการสาธารณสุขที่เป็นไปเพียงเพื่อยืดการตายในวาระสุดท้ายของชีวิตตนออกไป หรือเพื่อยุติการทรมานจากการเจ็บป่วยได้สามารถทำ “หนังสือแสดงเจตนาไม่ประสงค์จะรับบริการสาธารณสุขเพียงเพื่อยืดการตายในระยะท้าย” (Living Will) เอาไว้ล่วงหน้าได้ตามมาตรา 12 แห่งพระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550
• เมื่อทำหนังสือแสดงเจตนาแล้ว ผู้ป่วยที่ทำหนังสือแสดงเจตนาฯ ยังคงได้รับการดูแลแบบประคับประคอง (Palliative Care) เป็นการรักษาพยาบาลอย่างมีมนุษยธรรมเพื่อให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตที่ดี เพื่อให้ใช้ชีวิตในช่วงสุดท้ายได้โดยไม่เกิดความทุกข์ทรมาน และทำให้จากไปอย่างสงบ
• ประเทศไทยในปัจจุบัน ยังไม่มีกฎหมายรับรองให้ทำการุณยฆาต (Euthanasia) โดยเฉพาะการุณยฆาตเชิงรุก (Active Euthanasia) ที่มีลักษณะเป็นการเร่งการตายให้เร็วขึ้นด้วยการนำสารหรือวัตถุอื่น ๆ เข้าสู่ร่างกาย ผู้กระทำอาจต้องรับโทษตามกฎหมายอาญาฐานฆ่าผู้อื่นโดยเจตนา

สิทธิในการตาย (Right to Die หรือ End-of-Life Rights) หมายความถึง สิทธิของบุคคลที่จะปฏิเสธการรักษาพยาบาลเมื่อบุคคลนั้นต้องเผชิญกับการเจ็บป่วยระยะสุดท้าย เช่น การปฏิเสธการผ่าตัด การใช้ยา การช่วยคืนชีพ หรือการใช้อุปกรณ์ทางการแพทย์เพื่อยื้อชีวิตออกไปเพื่อชะลอการตาย ในยุคปัจจุบัน สิทธิในการตายเป็นสิทธิที่มีการพูดคุยกันมากขึ้นว่า โดยถือว่าเป็นหนึ่งในการดำรงรักษาศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ (human dignity) และสิทธิในการกำหนดชะตาชีวิตของตนเอง (Right to Self-Determination)

รูปแบบของการใช้สิทธิในการตาย มีการแบ่งประเภทของการใช้สิทธิในการตายตามวัตถุประสงค์และรูปแบบหลายอย่างด้วยกัน โดยหากจัดประเภทตามรูปแบบแล้ว การใช้สิทธิในการตายโดยที่ผู้ป่วยเป็นผู้ร้องขอด้วยตนเองในภาวะที่สามารถให้ความยินยอมได้อาจแบ่งออกได้เป็น 2 รูปแบบใหญ่ ๆ ได้แก่ การใช้สิทธิในการปฏิเสธการรักษา และ การใช้สิทธิในการร้องขอให้จบชีวิตของตนเอง

ประเทศไทยในปัจจุบัน ยังไม่มีกฎหมายรับรองให้ทำการุณยฆาต (Euthanasia) โดยเฉพาะกรณีที่ผู้ป่วยร้องขอให้จบชีวิตตนเองหรือเร่งการตายของตนเองให้เร็วขึ้นด้วยการนำสารหรือวัตถุอื่น ๆ เข้าสู่ร่างกายในลักษณะของการุณยฆาตเชิงรุก (active euthanasia) ซึ่งการการุณยฆาตในลักษณะดังกล่าวถึงไม่สามารถทำได้และผู้กระทำอาจต้องรับโทษตามกฎหมายอาญาฐานฆ่าผู้อื่นโดยเจตนาตามกฎหมายไทย

อย่างไรก็ตาม ผู้ป่วยที่ได้รับความทุกข์ทรมานจากอาการเจ็บป่วยที่ไม่สามารถรักษาให้หายได้และไม่ประสงค์ที่จะให้ยื้อชีวิตด้วยวิธีการทางสาธารณสุขหรือต้องการยุติการรักษาเพื่อไม่ให้ตนเองต้องเจ็บปวดต่อไป สามารถทำ “หนังสือแสดงเจตนาไม่ประสงค์จะรับบริการสาธารณสุขเพียงเพื่อยืดการตายในระยะท้าย” ตาม มาตรา 12 ของพระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550 ซึ่งมีบทบัญญัติ ดังนี้

"บุคคลมีสิทธิทำหนังสือแสดงเจตนาไม่ประสงค์จะรับบริการสาธารณสุขที่เป็นไปเพียงเพื่อยืดการตายในวาระสุดท้ายของชีวิตตน หรือเพื่อยุติการทรมานจากการเจ็บป่วยได้

การดำเนินการตามหนังสือแสดงเจตนาตามวรรคหนึ่ง ให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์และวิธีการที่กำหนดในกฎกระทรวง เมื่อผู้ประกอบวิชาชีพด้านสาธารณสุขได้ปฏิบัติตามเจตนาของบุคคลตามวรรคหนึ่งแล้วมิให้ถือว่าการกระทำนั้นเป็นความผิดและให้พ้นจากความรับผิดทั้งปวง"

สำหรับรายละเอียดเกี่ยวกับการดำเนินการตามมาตรา 12 ของพระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550 นั้น มีการขยายความเพิ่มเติมใน “กฎกระทรวง กำหนดหลักเกณฑ์และวิธีการดำเนินการตามหนังสือแสดงเจตนาไม่ประสงค์จะรับบริการสาธารณสุขที่เป็นไปเพียงเพื่อยืดการตายในวาระสุดท้ายของชีวิต หรือเพื่อยุติการทรมานจากการเจ็บป่วย พ.ศ. 2553” ของกระทรวงสาธารณสุข

เมื่อทำหนังสือแสดงเจตนาแล้ว ผู้ป่วยที่ทำหนังสือแสดงเจตนายังคงได้รับการดูแลแบบประคับประคอง (Palliative Care) เพื่อให้ใช้ชีวิตในช่วงสุดท้ายได้โดยไม่เกิดความทุกข์ทรมานและจะทำให้จากไปอย่างสงบ ไม่ว่าจะเป็นการดูแลบรรเทาโรคตามอาการ (symptom control) การบรรเทาความเจ็บปวด (pain relief) รวมไปถึงการได้รับการดูแลทางจิตใจด้วย เพื่อให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตที่ดีโดยการรักษาอย่างมีมนุษยธรรม โดยต้องมีการทำความเข้าใจกับญาติของผู้ป่วยให้เข้าใจสถานการณ์ ความต้องการของผู้ป่วย และได้วางแผนในการดูแลร่วมกันอีกด้วย

แหล่งข้อมูลสำหรับศึกษาเพิ่มเติม

ดวงพร เพชรคง, (ม.ป.ป.). ความต้องการครั้งสุดท้ายของชีวิต (Living Will). https://cdc.parliament.go.th/ewtadmin/ewt/elaw_parcy/ewt_dl_link.php?nid=1786
ไพศาลย์ ลิ้มสถิตย์, (2552) สิทธิปฏิเสธการรักษาของผู้ป่วยตาม พ.ร.บ. สุขภาพแห่งชาติ. https://dunlaphaha.coj.go.th/upload/2552/3/2552_3_a13.pdf
อนัญพร พูลนิติพร, (ม.ป.ป.). หลักสิทธิมนุษยชนกับสิทธิการตายในสังคมไทย https://www.constitutionalcourt.or.th/occ_web/ewt_dl_link.php?nid=1531
อารยา เนื่องจํานงค์, (2560). ความยินยอมกับความรับผิดทางอาญา: ศึกษากรณีการุณยฆาต. https://digital_collect.lib.buu.ac.th/dcms/files/57920819.pdf
Metha Trikasemmart, et al., (2024). Validation of the Thai translation of the attitudes toward euthanasia scale. Heliyon. Volume 10, Issue 22, 30 November 2024, e40271. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2024.e40271
Wanawanakorn, K., & Wiriyanupong, S. . (2024). Euthanasia: The appropriate form of law for Thai society. Public Health Policy and Laws Journal, 10(2), 169–181. Retrieved from https://so05.tci-thaijo.org/index.php/journal_law/article/view/270156
Chutarattanakul L, Jarusukthavorn V, Dejkriengkraikul N, Oo MZ, Tint SS, Angkurawaranon C, Wiwatkunupakarn N., (2024). Misconception between palliative care and euthanasia among Thai general practitioners: a cross-sectional study. BMC Palliat Care. 2024 Apr 11;23(1):96. doi: 10.1186/s12904-024-01430-6. PMID: 38600512; PMCID: PMC11007896. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11007896/pdf/12904_2024_Article_1430.pdf