บนพื้นที่สูงของอำเภอปง จังหวัดพะเยา ชาวเมี่ยนหรืออิ่วเมี่ยนยังคงดำรงชีวิตโดยอาศัยภูมิปัญญาท้องถิ่นในการดูแลสุขภาพมาอย่างยาวนาน ท่ามกลางข้อจำกัดของการเข้าถึงบริการทางการแพทย์สมัยใหม่ สมุนไพรพื้นบ้านจึงกลายเป็นทั้ง “ยารักษาโรค” และ “มรดกภูมิปัญญา” ที่ส่งต่อจากรุ่นสู่รุ่น เพื่อใช้บรรเทาอาการเจ็บป่วยและดูแลร่างกายเบื้องต้น ด้วยเหตุนี้เอง คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา จึงได้เล็งเห็นความสำคัญของการสืบสานองค์ความรู้ดังกล่าว พร้อมทั้งต่อยอดภูมิปัญญาให้สอดคล้องกับวิถีชีวิตและการพัฒนาเศรษฐกิจชุมชน

คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา ได้ร่วมกับครูและปราชญ์ชาวบ้านในพื้นที่ จัดกิจกรรมถ่ายทอดองค์ความรู้การทำ “ลูกประคบสมุนไพรเมี่ยนผสมข้าวไรซ์เบอร์รี” ให้แก่นักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 4–5 ณ โรงเรียนตำรวจตระเวนชายแดนเบ็ตตี้ดูเมน ตำบลผาช้างน้อย อำเภอปง จังหวัดพะเยา โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับการใช้สมุนไพรพื้นบ้านในการดูแลสุขภาพเบื้องต้น ตลอดจนการต่อยอดองค์ความรู้เพื่อพัฒนาสู่ผลิตภัณฑ์สมุนไพรที่สามารถสร้างรายได้และความภาคภูมิใจแก่ชุมชนในอนาคต

กิจกรรมครั้งนี้ถือเป็นการบูรณาการศาสตร์การแพทย์แผนจีนเข้ากับภูมิปัญญาท้องถิ่นของกลุ่มชาติพันธุ์อิ่วเมี่ยน ที่มีความชำนาญด้านสมุนไพรมายาวนาน โดยเฉพาะ “จ่านฮบ” หรือ “จ่านเครือ” สมุนไพรพื้นถิ่นที่มีสรรพคุณช่วยคลายกล้ามเนื้อ บรรเทาอาการปวดเมื่อย และส่งเสริมการไหลเวียนโลหิต เมื่อนำมาผสมกับข้าวไรซ์เบอร์รี ซึ่งอุดมด้วยสารต้านอนุมูลอิสระ จึงได้เป็นลูกประคบสูตรพิเศษที่มีคุณค่าเพิ่มทั้งด้านสุขภาพและด้านเศรษฐกิจ

ภายในกิจกรรม นักเรียนได้เรียนรู้กระบวนการทำลูกประคบอย่างครบถ้วน ตั้งแต่การล้างและเตรียมสมุนไพร การหั่นและตากแห้ง การผสมสมุนไพรตามสัดส่วนสูตรเฉพาะ การห่อ การนึ่ง รวมถึงการทดสอบความร้อนก่อนใช้งาน พร้อมทั้งได้ฝึกวิธีการประคบอย่างถูกต้อง ตลอดจนข้อควรระวัง เช่น การไม่ใช้ความร้อนสูงเกินไป โดยเฉพาะกับผู้สูงอายุ เด็กเล็ก และผู้ป่วยเบาหวาน เพื่อป้องกันการเกิดแผลพองหรืออันตรายจากการประคบที่ไม่เหมาะสม

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สมคิด จูหว้า คณบดีคณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา กล่าวว่า
“การลงพื้นที่ครั้งนี้ ไม่เพียงแต่เป็นการถ่ายทอดองค์ความรู้ทางวิชาการ แต่ยังเป็นการเชื่อมโยงกับวิถีชีวิตและภูมิปัญญาของชุมชนชาวเมี่ยนการนำสมุนไพรท้องถิ่นมาผสมผสานกับศาสตร์การแพทย์แผนจีน นับเป็นการสร้างนวัตกรรมจากรากเหง้า สู่ผลิตภัณฑ์สุขภาพที่สามารถยกระดับคุณภาพชีวิต และสร้างรายได้แก่ชุมชนได้อย่างยั่งยืน ซึ่งสอดคล้องกับพันธกิจของมหาวิทยาลัยพะเยาในการขับเคลื่อนการพัฒนาท้องถิ่นด้วยองค์ความรู้”

ส่วนประกอบหลักของลูกประคบสมุนไพรเมี่ยนผสมข้าวไรซ์เบอร์รี ประกอบด้วยสมุนไพรที่หาได้ในท้องถิ่น อาทิ จ่านฮบ ไพล ขมิ้นชัน ขมิ้นอ้อย ผิวมะกรูด ตะไคร้ ใบมะขาม ดอกมะลิ เกลือสมุทร การบูร และข้าวไรซ์เบอร์รี สมุนไพรเหล่านี้ไม่เพียงช่วยบรรเทาอาการปวดเมื่อย แต่ยังเสริมคุณค่าเชิงเศรษฐกิจและการตลาด เนื่องจากสามารถพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์สุขภาพที่มีเอกลักษณ์ของท้องถิ่น

การจัดกิจกรรมครั้งนี้ไม่เพียงแต่สร้างทักษะใหม่ให้แก่นักเรียนในการนำสมุนไพรพื้นบ้านมาประยุกต์ใช้เพื่อดูแลสุขภาพ แต่ยังเป็นการปลูกฝังให้เยาวชนและชุมชนเห็นคุณค่าในภูมิปัญญาท้องถิ่น รู้จักอนุรักษ์และหวงแหนมรดกวัฒนธรรมของตนเอง พร้อมทั้งสามารถพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์สมุนไพรเชิงพาณิชย์ที่ช่วยสร้างรายได้ เสริมสร้างความเข้มแข็งทางเศรษฐกิจในระดับชุมชนได้อย่างยั่งยืน

การลงพื้นที่ถ่ายทอดความรู้สอนทำ “ลูกประคบสมุนไพรเมี่ยนผสมข้าวไรซ์เบอร์รี” ของคณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา จึงสะท้อนให้เห็นถึงพลังของการบูรณาการระหว่างการศึกษา วิชาการ และวัฒนธรรม ที่สามารถสร้างรากฐานสำคัญในการพัฒนาท้องถิ่นให้ก้าวสู่ความยั่งยืนได้อย่างแท้จริง

ข้อมูล: คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา

เขียน/เรียบเรียง: ธิดาเดือน อุตยานะ นักประชาสัมพันธ์ งานสื่อสารองค์กร กองกลาง มหาวิทยาลัยพะเยา