สัญญาอนุญาต Creative Commons: ทำข้อตกลงให้ใช้งานลิขสิทธิ์ง่าย ๆ โดยใช้สัญลักษณ์พื้นฐานแค่ 4 ตัว

สัญญาอนุญาตครีเอทีฟคอมมอนส์ หรือ Creative Commons (CC) เป็นสัญญาอนุญาตให้ใช้ลิขสิทธิ์ที่อนุญาตให้ผู้อื่นสามารถนำงานอันมีลิขสิทธิ์ประเภทต่าง ๆ ไปใช้โดยไม่ต้องขออนุญาตเจ้าของลิขสิทธิ์ก่อน โดยมีข้อกำหนดเพียงแค่ในการนำงานอันมีลิขสิทธิ์ไปใช้ ต้องทำตามเงื่อนไขหรือข้อตกลงที่เจ้าของลิขสิทธิ์กำหนดด้วยสัญลักษณ์ต่าง ๆ ที่กำหนดเอาไว้บนผลงาน

1. ที่มาที่ไป ตามปกติแล้ว งานสร้างสรรค์ประเภทต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นงานวรรณกรรม ศิลปกรรม ดนตรีกรรม ภาพยตร์ และอื่น ๆ ในทำนองเดียวกันจะอยู่ภายใต้การคุ้มครองตามกฎหมายลิขสิทธิ์ ซึ่งโดยหลักกฎหมายแล้ว การจะนำงานอันมีลิขสิทธิ์ของผู้อื่นไปใช้ ไม่ว่าจะเผยแพร่ ทำซ้ำ นำไปดัดแปลงจะต้องขออนุญาตจากเจ้าของลิขสิทธิ์ก่อน แต่การขออนุญาตนำงานไปใช้ในบางครั้งก็มีข้อจำกัดหลายประการ โดยเฉพาะในกรณีที่การนำงานนั้นไปเผยแพร่ต่อหรือดัดแปลงนั้นจะเกิดประโยชน์ในวงกว้าง และผู้ที่ต้องการนำงานดังกล่าวไปใช้ไม่ได้มีวัตถุประสงค์ในการแสวงหากำไร

แม้ว่ากฎหมายลิขสิทธิ์จะมีเรื่องการใช้อย่างเป็นธรรม (fair use/fair dealing) ที่เป็นข้อยกเว้นเรื่องการนำงานอันมีลิขสิทธิ์ของผู้อื่นไปใช้โดยไม่ต้องขออนุญาต หากการนำไปใช้นั้นไม่ขัดต่อการแสวงหาประโยชน์จากงานอันมีลิขสิทธิ์ตามปกติของเจ้าของลิขสิทธิ์และไม่กระทบกระเทือนถึงสิทธิอันชอบด้วยกฎหมายของเจ้าของลิขสิทธิ์เกินสมควร โดยไม่ให้ถือว่าการใช้ที่เข้าเงื่อนไขดังกล่าวเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์ อย่างไรก็ตาม การที่เจ้าของงานอันมีลิขสิทธิ์แจ้งให้ผู้ที่ต้องการใช้งานสร้างสรรค์นั้นต่อไว้อย่างชัดเจนตั้งแต่ต้นว่า อนุญาตให้นำงานอันมีลิขสิทธิ์ของตนเองไปใช้ได้ ถ้าทำตามเงื่อนไขที่แจ้งเอาไว้ครบถ้วน โดยไม่จำเป็นต้องมาขออนุญาตทุกครั้งด้วยสัญลักษณ์ที่สามารถเข้าใจได้ตรงกันก็จะเป็นการอำนวยความสะดวกให้กับทั้งเจ้าของลิขสิทธิ์และผู้ที่อยากนำงานอันมีลิขสิทธิ์ไปใช้งาน

ด้วยเหตุนี้ จึงมีแนวคิดเรื่อง “สัญญาอนุญาตครีเอทีฟคอมมอนส์ (Creative Commons: CC)” ขึ้น โดยองค์กรครีเอทีฟคอมมอนส์ ซึ่งเป็นองค์กรไม่แสวงหาผลกำไรในสหรัฐที่สนับสนุนการใช้เนื้อหาโดยไม่ถูกจำกัดจากสัญญาอนุญาต โดยแทนที่จะเขียนเป็นข้อตกลงการใช้งานยาว ๆ ก็ใช้ผ่าน 4 สัญลักษณ์ที่แทนแต่ละเงื่อนไข

สำหรับสัญญาครีเอฟทีฟคอมมอนส์ในภาษาไทยนั้นจัดทำขึ้นโดยความร่วมมือของสำนักกฎหมายธรรมนิติ สถาบัน ChangeFusion และสถาบันเทคโนโลยีนานาชาติสิรินธร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ โดยรองรับตามหลักเกณฑ์ครีเอทีฟคอมมอนส์ รุ่น 3.0

2. สัญลักษณ์หลัก 4 อย่างสำหรับสิทธิการใช้งานพื้นฐาน 4 ประการของ Creative Commons เพื่อความสะดวกในการใช้งานและเข้าใจง่าย สัญญา Creative Commons จึงมีการกำหนด 4 สัญลักษณ์สำหรับสิทธิการใช้งาน 4 ประการด้วยโดยสามารถใช้ประกอบการงานสร้างสรรค์นั้น ๆ ได้ทันที เช่น แปะลงภาพหรือบทความ โดยไม่ต้องเขียนข้อความอื่น ๆ เพิ่มเติม และผู้ใช้งานสามารถนำเอาสัญลักษณ์ต่าง ๆ ไปใช้ผสมกันเป็นเงื่อนไขที่ต้องการให้ผู้ใช้งานปฏิบัติ และนี่เป็นเหตุผลว่าทำไมเราถึงต้องทำความรู้จักกับสัญลักษณ์เหล่านี้ก่อนเป็นอันดับแรก

สัญลักษณ์หลัก 4 อย่างของ Creative Commons มีอะไรบ้าง

Attribution (BY) = ต้องให้เครดิตเจ้าของงาน หมายถึง อนุญาตให้ผู้อื่นสามารถนำผลงานไปใช้ ทำซ้ำ เผยแพร่ หรือดัดแปลงงานนั้นได้ แต่ต้องให้เครดิตที่มาของเจ้าของผลงานนั้น เช่น ระบุชื่อของเจ้าของผลงาน หรือใส่ link ที่มาของผลงานนั้น เป็นต้น ในกรณีที่ต้องการนำผลงานนั้นไปใช้โดยไม่มีเครดิตชื่อเจ้าของผลงานกำกับก็จะต้องขอนุญาตเจ้าของผลงานก่อนที่จะนำไปใช้

Non-Commercial (NC) = ห้ามนำไปใช้เพื่อการค้า หมายถึง อนุญาตให้ผู้อื่นสามารถนำผลงานไปใช้ ทำซ้ำ เผยแพร่ หรือดัดแปลงงานนั้นได้ แต่ต้องไม่ใช่เพื่อการค้า ในกรณีที่ต้องการนำผลงานนั้นไปใช้เพื่อการค้าหรือหากำไรต้องได้รับอนุญาตจากเจ้าของผลงานก่อน

No Derivatives (ND) = ห้ามดัดแปลงงาน หมายถึง อนุญาตให้ผู้อื่นสามารถนำผลงานไปใช้ ทำซ้ำ เผยแพร่ผลงานชิ้นนั้นได้ แต่ห้ามดัดแปลงงาน ในกรณีที่ต้องการนำผลงานนั้นไปดัดแปลง ต้องได้รับอนุญาตจากเจ้าของผลงานก่อน

Share Alike (SA) = เอางานไปใช้แล้ว ต้องยอมให้คนอื่นเอางานดัดแปลงไปใช้ในเงื่อนไขเดียวกัน หมายถึง อนุญาตให้ผู้อื่นสามารถนำผลงานไปใช้ ทำซ้ำ เผยแพร่ หรือดัดแปลงงานนั้นได้ แต่ผลงานที่นำไปดัดแปลงนั้นจะต้องกำกับด้วยสัญญาอนุญาตเงื่อนไขเดียวกันกับต้นฉบับ ในกรณีที่จะไม่ใช้สัญญาอนุญาตอย่างเดียวกัน ก็จะต้องได้รับอนุญาตจากเจ้าของผลงานก่อนที่จะนำงานไปใช้หรือเผยแพร่

3. ตัวอย่างการนำสัญญาอนุญาต Creative Commons ไปใช้งาน

รู้จักสัญลักษณ์เบื้องต้นแล้ว คราวนี้มาดูวิธีการใช้งานจริงโดยการผสมสัญลักษณ์กันบ้าง โดยยกตัวอย่างจากบทความนี้กัน สำหรับบทความนี้ ผู้เขียนอนุญาตให้ผู้อื่นนำผลงานนี้ไป “เผยแพร่ต่อและดัดแปลงได้” แต่ต้อง “ให้เครดิตผู้เขียนกับแหล่งที่มาของข้อมูล” และ “ห้ามนำไปใช้ในทางการค้าหรือหากำไร” โดย “งานที่ดัดแปลงจะต้องใช้สัญญาอนุญาตเดียวกันกับต้นฉบับ” หมายความว่า สัญลักษณ์ที่จะนำมาใช้สำหรับสัญญาอนุญาตในการใช้บทความชิ้นนี้จะประกอบไปด้วยสัญลักษณ์ ดังต่อไปนี้ ได้แก่ (CC) คือ เป็นสัญญาอนุญาตครีเอทีฟคอมมอนส์ โดยมีเงื่อนไขการใช้งาน คือ (BY) (NC) และ (SA)

สัญลักษณ์ Creative Commons ที่จะนำมาใช้ประกอบกับบทความนี้ก็จะเป็นสัญลักษณ์ดังนี้

หมายความว่า ผู้เขียนอนุญาตให้นำบทความนี้ไปใช้ ทำซ้ำ เผยแพร่ หรือดัดแปลงเป็นสื่ออื่น ๆ ได้ โดยต้องระบุที่มาของผลงานต้นฉบับ ห้ามใช้เพื่อการค้า และหากเป็นงานที่ดัดแปลงจะต้องใช้สัญญาอนุญาตเดียวกันกับต้นฉบับนั่นเอง

ภาพสัญลักษณ์ดังกล่าวสามารถดาวน์โหลดได้จาก https://creativecommons.org/mission/downloads/ และสามารถนำภาพสัญลักษณ์มาใช้ประกอบกับผลงานที่ต้องการใช้สัญญาอนุญาต Creative Commons ได้ทันที เช่น ติดสัญลักษณ์นี้เอาไว้ในท้ายบทความที่เผยแพร่
ถ้าไม่ใช้ภาพสัญลักษณ์ ก็สามารถเขียนระบุเป็นอักษรย่อว่า Attribution CC - BY – NC – SA ได้เช่นเดียวกัน
ในกรณีที่เจ้าของผลงานต้องการอนุญาตให้ใช้ด้วยเงื่อนไขอื่น ๆ ก็สามารถนำสัญลักษณ์พื้นฐานมาผสมกันเพื่อแจ้งเงื่อนไขการใช้งานร่วมกันตามความประสงค์ได้ เช่น Attribution CC – BY ให้เผยแพร่ ดัดแปลง โดยต้องระบุที่มา หรือ Attribution CC- BY - NC ให้เผยแพร่ ดัดแปลงได้ โดยต้องระบุที่มา แต่ห้ามใช้เพื่อการค้า เป็นต้น
การใช้สัญญาอนุญาต Creative Commons อาจดูยุ่งยากแค่ตอนเริ่มต้น แต่เมื่อเข้าใจหลักการใช้งานแล้ว การใช้งานครั้งถัดไปก็จะไม่ยากอีกต่อไป และทำให้การแบ่งปันและเข้าถึงข้อมูลสารสนเทศที่เป็นประโยชน์กันได้ง่ายขึ้น

บทความโดย อ. ปิยอร เปลี่ยนผดุง (คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา)
Attribution CC - BY – NC – SA (อนุญาตให้เผยแพร่ ดัดแปลง โดยต้องระบุที่มา แต่ห้ามใช้เพื่อการค้าและต้องเผยแพร่งานดัดแปลงโดยใช้สัญญาอนุญาตชนิดเดียวกัน)

อ้างอิง
1. About CC Licenses. (2019). https://creativecommons.org/share-your-work/cclicenses/
2. CreativeCommons informational flyer. (2019). https://wiki.creativecommons.org/images/6/62/Creativecommons-informational-flyer_eng.pdf?ref=creativetalkconference.com
3. ครีเอทีฟคอมมอนส์. (2563). https://th.wikipedia.org/wiki/ครีเอทีฟคอมมอนส์
4. ดวงพร วิริยา. (2019). Creative Commons ลิขสิทธิ์ทางผลงาน ใช้แบบไหนถึงถูกต้อง. https://creativetalkconference.com/creative-commons-license/
5. บุญเลิศ อรุณพิบูลย์. (2557). สัญญาอนุญาตครีเอทีฟคอมมอนส์. http://www.thailibrary.in.th/.../creative-commons-licence/